ul. św. Wojciecha 13, 70–410 Szczecin, tel. 91 433 50 02, e-mail: sekretariat@szczecin.ap.gov.pl
Początki szczecińskiego archiwum jako instytucji związane są z dziejami Księstwa Pomorskiego, które uformowało się w początkach XII stulecia, a rozpadło w połowie w XVII w. Historyczne archiwum istniało na Pomorzu także w okresie panowania szwedzkiego i brandenburskiego.
Archiwum w Szczecinie, jako instytucję, formalnie utworzono w 1831 r. z siedzibą w byłym zamku książęcym (obecnie Zamek Książąt Pomorskich w Szczecinie). Odziedziczyło ono wcześniejsze, pomorskie archiwalia, przyjmując do zasobu m.in. akta rejencji, sądów, różnych fundacji i archiwa kościelne. W 1900 r. pruskie władze centralne sfinansowały budowę nowego gmachu, w którym do dzisiaj szczecińskie archiwum ma swoją siedzibę.
Następstwem drugiej wojny światowej było znaczne rozproszenie zasobu. W 1942 r., w obawie przed skutkami nalotów bombowych, rozpoczęto ewakuację archiwaliów do wybranych miejscowości na terenie Pomorza. W konsekwencji z magazynów archiwalnych wywieziono ok. 80% zasobu.
Polska służba archiwalna rozpoczęła oficjalną działalność w Szczecinie 1 sierpnia 1945 r. Kierownictwo placówki objął Bolesław Tuhan-Taurogiński, przedwojenny archiwista, opiekun zbioru Radziwiłłów, który podjął trud gromadzenia rozproszonego zasobu. Tak oto po stronie polskiej i niemieckiej rozpoczął się proces zbierania rozproszonego zasobu oraz tworzenia dwóch archiwów w oparciu o dawne zbiory szczecińskiego Staatsarchiv – Archiwum Państwowego w Szczecinie oraz Landesarchiv w Greifswaldzie.
W końcu 1950 r. w szczecińskich magazynach archiwalnych zgromadzono ponad 4 tys. m.b. akt z 7 tys. m.b. zasobu przechowywanego w szczecińskim archiwum przed 1945 r. – obok dokumentacji władz i urzędów państwowych były tu akta miejskie, kościelne, a także różnych instytucji i stowarzyszeń. Część zasobu nie powróciła jednak do magazynów archiwalnych, została zniszczona lub zaginęła w nieznanych okolicznościach, niektóre zaś historyczne dokumenty znalazły się w zbiorach Landesarchiv w Greifswaldzie, z którym od lat prowadzona jest współpraca w zakresie wymiany informacji archiwalnej o podzielonym zasobie.
W 1950 r. archiwum przejęło pierwsze akta polskie. W Archiwum Państwowym w Szczecinie gromadzone są m.in. akta urzędów administracji państwowej i samorządowej oraz podległych im jednostek, także akta dotyczące oświaty oraz ludności, w tym akta metrykalne i urzędów stanu cywilnego oraz niezwykle istotne dla ludności osiadłej na terenie Pomorza Zachodniego – państwowych urzędów repatriacyjnych. Częścią zasobu są również akta wymiaru sprawiedliwości i dokumentacja obrazująca zachodniopomorską gospodarkę. Archiwum aktywnie pozyskuje także tzw. archiwa społeczne, w tym materiały archiwalne wytworzone przez różnego rodzaju organizacje i stowarzyszenia, a także spuścizny i kolekcje prywatne. Gromadzone materiały archiwalne to nie tylko dokumentacja aktowa, ale także: techniczna, zbiory kartograficzne i geodezyjne, sfragistyczne, audiowizualne (w tym szczecińskich oddziałów Polskiego Radia i Telewizji Polskiej), materiały ulotne, relacje i wspomnienia, muzealia.
Stan zasobu według ewidencji na koniec 2017 r. to 2339 zespołów archiwalnych, 1 072 293 jednostek archiwalnych, co wynosi 12 021 m.b.
Jednym z wielu zadań Archiwum jest także popularyzacja pomorskiego dziedzictwa archiwalnego, zaś jego aktywność na tym polu powoduje, że Archiwum Państwowe w Szczecinie jest istotnym punktem na naukowej i kulturalnej mapie Szczecina i regionu zachodniopomorskiego. Wyraża się ona m.in. w działalności wydawniczej oraz organizacji wystaw archiwalnych, konferencji i sesji naukowych, lekcji archiwalnych i spotkań o charakterze edukacyjnym, konkursów historycznych i genealogicznych, pokazów archiwaliów, przeglądów archiwalnych filmów dokumentalnych i wielu innych działań.
Od 1945 r. stanowisko dyrektora Archiwum Państwowego w Szczecinie sprawowali kolejno: Bolesław Tuhan-Taurogiński (1945–1950), dr Tadeusz Kupczyński (1950–1951), Irena Okóń (1951–1955), prof. dr hab. Henryk Lesiński (1955–1969), prof. dr hab. Lucyna Turek-Kwiatkowska (1969–1975), prof. dr hab. Kazimierz Kozłowski (1975–2007), dr Jan Macholak (2007–2017), dr hab. Krzysztof Kowalczyk (od 2017 r.).
Adres strony: www.ap.szczecin.gov.pl
Informację opracowały Iga Bańkowska i dr Janina Kosman
Informacja aktualna na dzień 5.04.2018 r.
