Archiwum Państwowe w Zielonej Górze

Aleja Wojska Polskiego 67a, 65-702 Zielona Góra, tel./fax +48 683299801, +48 683299802

e-mail: sekretariat@archiwum.zgora.pl

Archiwum Państwowe w Zielonej Górze powołano na mocy zarządzania nr 9 Prezesa Rady Ministrów z 13 lutego 1953 r. Podporządkowano mu działające już archiwa powiatowe w Gorzowie Wlkp. i Szprotawie, a od 1955 r. w Międzyrzeczu. Siedziba archiwum mieściła się w Sulechowie przy ul. Dworcowej 21. Pierwszym dyrektorem został Tadeusz Mencel, a w 1954 r. obowiązki te przejął Roman Szczepaniak. Z dniem 1 marca 1959 r. nową siedzibą Wojewódzkiego Archiwum Państwowego w Zielonej Górze stał się pałac w Starym Kisielinie. W Sulechowie utworzono archiwum powiatowe, a Powiatowe Archiwum Państwowe w Gorzowie Wlkp. przemianowano na Oddział Terenowy. W następnych latach nastąpiły dalsze przemiany organizacyjne: w 1960 r. Powiatowe Archiwum Państwowe w Międzyrzeczu przeniesiono do Wilkowa koło Świebodzina, zmieniając jego nazwę na Powiatowe Archiwum Państwowe w Świebodzinie z/s w Wilkowie, Powiatowe Archiwum Państwowe w Sulechowie i Szprotawie zmieniły swoje siedziby, a w Żarach utworzono filię szprotawskiego oddziału. Taka sieć archiwalna przetrwała do 1975 r., kiedy to zlikwidowano wszystkie archiwa powiatowe, a ich miejsce zajęły oddziały i ekspozytury. Nowy podział administracyjny kraju zmienił też zasięg terytorialny działania Wojewódzkiego Archiwum Państwowego w Zielonej Górze, który od 1979r. obejmował już tylko teren województwa zielonogórskiego. Organizacyjnie podlegały mu wówczas Oddział Terenowy w Szprotawie z filią w Żarach oraz Ekspozytury w Sulechowie i Świebodzinie z/s Wilkowie. Oddział Terenowy w Gorzowie Wlkp. podporządkowano natomiast Wojewódzkiemu Archiwum Państwowemu w Szczecinie. W 1981 r. filia w Żarach stała się Oddziałem Terenowym, a Oddział Terenowy w Szprotawie – Ekspozyturą. Po odejściu w 1959 r. Romana Szczepaniaka kolejnymi dyrektorami Archiwum byli: Alfred Kucner (1959-1967), Adam Markusfeld (1967-1968), Stefan Dąbrowski (1968-1972), Henryk Dominiczak (1973-1978), Florian Relis (1978-1979), Jan Grzelczyk (1979-1983), Jerzy Piotr Majchrzak (1983-1998). Trzy razy funkcje p.o. dyrektora sprawowała Wanda Darasz. W wyniku kolejnych zmian organizacyjnych Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Zielonej Górze przemianowano na Archiwum Państwowe w Zielonej Górze, a Ekspozyturę w Świebodzinie na Oddział Terenowy w Wilkowie (1983 r.), ponadto zlikwidowano Ekspozytury w Sulechowie (1989 r.) i Szprotawie (2002 r.). W 1999 r. dyrektorem Archiwum został Tadeusz Dzwonkowski, który tę funkcję pełni do dziś. Rozpoczął on starania o budowę nowego obiektu, czego owocem jest nowa siedziba Archiwum przy ulicy Wojska Polskiego 67a w Zielonej Górze, oddana na użytku w 2013 r. Tym samym uległy likwidacji Oddziały Terenowe w Wilkowie i Żarach, a Centrala opuściła pomieszczenia w Starym Kisielinie.

Obecnie Archiwum Państwowe w Zielonej Górze obejmuje swoim zasięgiem: na terenie województwa lubuskiego – miasto Zielona Góra i Nowa Sól, powiaty – krośnieński, świebodziński, zielonogórski, żagański, żarski, gminy – Bytom Odrzański, Kolsko, Kożuchów, Nowa Sól, Nowe Miasteczko, Otyń i Siedlisko oraz gmina Sława w powiecie wschowskim, gmina Cybinka w powiecie słubickim i gmina Torzym w powiecie sulęcińskim; na terenie województwa wielkopolskiego: gmina Zbąszyń w powiecie nowotomyskim oraz gminy Siedlec i Wolsztyn w powiecie wolsztyńskim.

Według stanu na dzień 30 czerwca 2018 r. Archiwum Państwowe w Zielonej Górze przechowuje 2580 zespołów archiwalnych, co stanowi 575.740 jednostek archiwalnych i 6.826,86 metrów bieżących. Archiwalia te, wytworzone w latach 1303-2015 obrazują kilka wieków historii regionu. W zasobie dominuje dokumentacja aktowa (90% całości). Oprócz niej występuje dokumentacja techniczna, kartograficzna, fotograficzna, dokumenty pergaminowe i papierowe w ilości 2212ja., filmy,  nagrania dźwiękowe oraz pieczęcie i pieczątki. Najstarszą jednostkę stanowi dokument z 1303 r. Wśród aktotwórców dominuje administracja, na którą składają się władze miejskie, komunalne i powiatowe działające do 1945 r. oraz administracja państwowa i samorządowa  po II wojnie światowej. 457 zespołów wytworzyły partie polityczne i ruchy społeczne m.in.: Polska Partia Robotnicza, Polska Partia Socjalistyczna, Polska Zjednoczona Partia Robotnicza, Związek Młodzieży Wiejskiej, Związek Młodzieży Socjalistycznej, Stronnictwo Demokratyczne, Zjednoczone Stronnictwo Ludowe, Socjaldemokracja RP, Akcja Wyborcza Solidarność. Kolejną dużą grupę akt stanowią materiały o charakterze genealogicznym poniemieckich urzędów stanu cywilnego oraz parafii rzymskokatolickich i ewangelickich. Archiwum Państwowe w Zielonej Górze przechowuje również dokumentację zakładów pracy, z których wiele po 1989 r. uległo likwidacji lub prywatyzacji (np.: Polska Wełna, Polmos, Zastal, Nordis, Zefam, Dekora, Żarskie Zakłady Przemysłu Bawełnianego, Żagańskie Zakłady Przemysłu Wełnianego, Okręgowe Przedsiębiorstwo Przemysłu Mięsnego w Zielonej Górze i wiele innych). Znaczna część archiwaliów  została wytworzona przez organizacje spółdzielcze oraz cechy i związki rzemieślnicze. Bogato reprezentowane są instytucje wymiaru sprawiedliwości (127 zespołów sądów, notariuszy i prokuratur), których dokumentacja w postaci ksiąg i akt gruntowych stanowi cenne i często wykorzystywane źródło do ustalania spraw własnościowych. Zasób zielonogórskiego archiwum wzbogacają ponadto akta instytucji wyznaniowych, nauki, oświaty i kultury, ochrony zdrowia i opieki społecznej, instytucji finansowych oraz związków zawodowych. Ciekawą grupę materiałów stanowią archiwa rodzinno-majątkowe (najcenniejsze z nich to Wielka Własność w Otyniu, Wielka Własność w Brodach i Zasiekach, Archiwum Książąt Żagańskich, Archiwum Herminy von Reuss) oraz zbiory i kolekcje (np. map, kartograficzny, materiałów ulotnych) .   

Spektrum działalności archiwalnej jest niezwykle szerokie. Pracownicy archiwum sprawują nadzór nad archiwami zakładowymi i składnicami akt państwowych i samorządowych jednostek organizacyjnych, opracowują i ewidencjonują przechowywany zasób, w celu zachowania powierzonych materiałów w jak najlepszym stanie, prowadzą  działalność konserwatorską, pomagają użytkownikom w dotarciu do interesujących ich materiałów na miejscu w czytelni oraz w formie odpowiedzi na zapytania pisemne, prowadzą również działalność edukacyjną, skierowaną do dzieci, młodzieży i studentów oraz popularyzatorską w formie wywiadów, wystaw tradycyjnych i internetowych oraz publikacji.  Od kilku lat prowadzona jest również systematyczna digitalizacja zasobu.

Adres strony: www.archiwum.zgora.pl

Informację opracował Beata Grelewicz

Informacja aktualna na dzień 23.07.2018r.